23 września 1939 roku. Po długiej i uciążliwej podróży pociągiem w głąb Związku Radzieckiego transport polskich jeńców z Janem Karskim dotarł do Kozielszczyzny, na południowy wchód od Kijowa.
Trafili do jednego ze 140 obozów jenieckich, zorganizowanych przez Sowietów. Tam najbardziej upokarzano oficerów, zmuszanych do wykonywania najtrudniejszych prac przy wyrębie lasu. Karski od początku chciał uciec z obozu, szansę dostrzegł w niemiecko-sowieckiej wymianie więźniów.
W tym czasie Polska była już podzielona zgodnie z traktatem Ribbentrop-Mołotow. Tereny zachodnie II Rzeczypospolitej zostały przyłączone do Niemiec, a wschodnie do Związku Radzieckiego. Niemcy i Sowieci wymieniali się jeńcami, schwytanymi podczas kampanii wrześniowej. Polacy pochodzący z terenów zachodnich trafiali do Niemiec, a Polacy narodowości ukraińskiej i białoruskiej do Związku Radzieckiego. Rodzinna Łódź Karskiego znalazła się w III Rzeszy, co pozwoliło Karskiemu wydostać się z sowieckiej niewoli.
Problemem była jego ranga, ponieważ podoficerowie nie kwalifikowali się do wymiany. Zniszczenie wojskowych dokumentów nie załatwiało sprawy, gdyż zdradzały go oficerskie buty. Przyszły kurier zaprzyjaźnił się z szeregowcem pochodzenia ukraińskiego o podobnym wzroście i rozmiarze obuwia. Wiedząc, że nie kwalifikuje się do wymiany zgodził się oddać swoje kamasze w zamian za oficerki. Kilka dni później „szeregowy” Karski był już w pociągu jadącym w stronę granic przedwojennej Polski.
Inteligencja i umiejętność szybkiej oceny sytuacji wtedy po raz pierwszy uratowały mu życie. W kwietniu i maju 1940 roku z rozkazu przywódcy Związku Radzieckiego Józefa Stalina jeńcy przywiezieni do Kozielszczyny zostali zamordowani.
